Monday, May 12, 2008

ZOMI TE PIANCIT AH

PIANCIT or PIANTIT (FRANCE) PAINA THU
(1917-1918)

Thu Masa
Leitung galpi khatna 1914 kumin hong om ciangin England kumpi in gal huh dingin Ukpipa kiangah a na ngen aa, Ukpipa Hau Cing Khup in gal huh ding mi 1033 na ngah sak hi. Tua te Piancit pai dingin 1917 May 27 ni lianin ih pu ih pate Tedim panin na ding khia uh hi. Piancit gam a tun’ uh ciangin gal leh sa mai-ah na semin kum 1 leh kha 6 sung na tam uh a, 1918 August kha-in Tedim na tung kik uh hi. Gal sungah thauvui thautang mai-ah na a sep lai-un innlam zong thei dingin kilam en nawn hetlo uh hi ta leh mi 23 lo buang cidamin Zogam na zuan kik uh a Piancit pai ngei a hi Ka Pu Khualsuan (Phaiza) in hong gen ciangin “Tuipi tungah sun 40 leh zan 40 ka pai uh hi. Tuipi sungah ni sialpi cia-in hong suakin sialpi cia mahin tum kik hi. Tuihualte lian lua mahmah ahih manin thaupi tawh kikap kham zel hi,” ci-in lamdang a sakna thu leh a tuak khak thute hong gen ciangin zaknopsa-in a mai-ah kamka heuhau liangin ka ngai thei zel hi.

Leitung galpi khatna 1914 Kumin piang a, tua gal kidona-ah England te tampi si-in Kham dangka Pound 900 Million val bei hi. England leh Franch kipawlin, Franch gamah a kisim laitakun Englandte in amauÿ huhna gam tengah huhna mah ngen kawikawi uh hi. Tua hunin Ih Kawl gam England Kumpi in hong uk khin a hih manin, Kawl gamah zong huhna hong ngen kik uh hi. Sukte gam, Kamhau gam, Sihzaangÿ gam tengah huhna ngen dingin Mawlaik panin Deputy Commissioner D.D.F.O.Lowler 1917 January nipi masa sungin Tedim hong tung hi. Hih Ukpi 3 sung tengah ki kaikhawmin, gal huh ding gen hi. Amasa-in Ukpite in nanial uh hi. A hi zongin F.O Lowler in, 1891 June 23, ni a Thangpi a kibawl, kiciamna bulphuhin huhna hong nget ciangin, Ukpite in nanial ngam nawnlo uh hi. Hau Cinkhup makai-in Ukpite in amau uk sung ciatah mi kaihkhop sakin, Sukte gam panin mi 250, Kamhauÿ gam panin, mi 700, Sihzaang gam panin, mi 83, a gawm mi 1033 ngah sak uh hi. A kingen zah sangin a tam zaw ngah sak uh hi.

Gal huh ding a apai mite Tedimah kha 3 sung nasep sinsak phot uh hi. Kha 3 sung a man khit uh ciangin inn lamah kha lang sung ciah khuan pia uh hi.
1917 May 15 ni-in gal huh ding mi 1033-te Tedimah kituah uh a, Franch gal mai a na sem dingin, Tedim khua panin anuai a bangin pai uh hi.
1917 May 27 Zingsang nai 10:00 Tedim panin Dimlo-ah giak uh hi.
1917 May 28 Dimlo panin Thangpi-ah giak hi.
1917 May 30 Tulsuk panin Kawlpi-ah giak hi.
1917 May 31 Kawlpi panin Gun khawm tung uh a, Gun khawm panin tum theih a tuamtuam tawh na muak uh hi.
1917 June Gunkhawm panin Tembaw tawh Myanyanah zan thum tam uh hi.
1917 June 8 Myanyan panin Yangon tung uh hi. Sya Po tha in zing an nekpihin France pai ding teng, zatep bu nih, Khakhi puan-ak khat tek, pheituam khat, puan-ak tungsilh khat maimul khat leh sunsiah phel khat tek pia uh hi.
1917 June 9 Zogam panin a ki kha sukte tawh mangpha kikhakin, Yangon pan Tembaw tawh ding khia uh hi. 1917 June 13, Nitak nai 5:00 India Khuapi Culcutta tung uh a, Keizaangte Khoigin a kam sung meima-inZato kahin Zato panin si hi. A luang mei tawh hal ding deihlo uh a hih manin,Vung Zakham maikai-in Khuapi pan tai 15 a ki gamlatna-ah vui uh hi.
1917June 24 Nitak nai 5:00 Culcutta pan Meileng tawh Bombay pai hi.
1917June 28 Nitak nai 6:00-ah Bombay khua tungin Zato-ah ki ensak uh a, khua vot thuak zolo mi 15 ciah sak uh hi.
1917June 29 Nitak nai 3:00 Senteÿ Tembaw tuangin Bombay pan ding khia uh hi. Arabia tuipi tungah ni 13 sung paisuak uh hi.
1917 July 14 Nitak nai 5:00-in Eden huan tung uh a Inn sung lutpah theilo uh hi. Nai.7:00Pm, ciang lut thei.uh hi.
1917 July 17 Eden pan Tembaw tawh ni 4 sung pai uh a, Izipt gam Suez canal zuan uh hi. 1917 ni 21 ni-in,Suez tung uh a, Tua kikal sehnel gam bekbek a hi hi. Suez canal pen Englandteÿvanleng phualpi hi a, a galvanlengte uh muhnop sa mahmah uh hi.
1917 July 26 Nitak nai 6:00 Suez Khuapi panin Meileng tawh pai uh hi.
1917 July 27 Zingsang 8:00 Egypt gam Alexandria khuapi tung uh a, nitak lamin Tembaw tawh paisuakin Italy gam Toronto khuapi tung uh hi. Tua mun pen nisat mahmah na mun hi a, amauÿ suan tawm singkung bek po hi. Sing hamsa mahmah hi. Tui nisa-ah lumsak masa-in tua khit ciangin meitungah suang pan uh hi. Sing kung tungah Toktol tam mahmah ahih manin, Toktol khua ci-in ciamteh uh hi.
1917Augustni 6 ni-in. Toronto khua panin meileng tawh ni 8 sung pai-in, Moh leh niangtui bekbek tawh vakin nuamsa mahmah uh hi.
1917August14 Franch Khuapi Marselles a tun uh ciangin, Khasum Rs. 50/- Oversea Allowvance Rs. 100/- sang sak uh hi. Sukte leh Sihzaang mi teng, No.61 Labour Corp min pia-in, Kamhauÿ mi No.62 Labour Corp min pia a, Capt, Rund-all in uk hi.
1917 Aug 24 Marselles khua panin meileng tawh ding khia kikin, England leh Germanyteÿ kikapna mun Bikot camp 1917 August 27 ni-in tung uh hi. Tua lai-ah nasep laitakin, Tonzaangte Neng Zalang in khutlet bomb khat puakkhamsak kha a hih manin, mi 6 liamin tuate Zato pension kipia hi.

Bikot camp panin Brazil-ah ki tuah kik uh a, tua campah a om sungun sun leh zanin thauging bekbek kawlmim kanpuak ging bangin tai 100 huam sung, thautang san ziahzuah ci-in lim gen mahmah uh hi. Piancit paite pen galkap hilo-in vansiate khawmtuah, galte zat ding thauvui thautang annek tui dawn, a suah a sang leh a kisam bangbang a sem uh a hi hi. Tua bangin a lauhuai galmai samai-ah lungleng khuangai-in a om sungun, a ki hehnepna-un, Alexandria khua a a om sung vua, Gualkhate tawh tuipek a kidemna uh khawng, Arabia tuipi tung a nawk lai vua, amuh uh ngasa inn ciacia a phate kikumin holim mahmah uh hi. Alexandria a om sungun Gualkhate tawh tuipek kidem uh a, Gualkha gaalkap 9, Zato kipuak a hih manin, tuipek ding kikham hi. Arabia tuipi kantanin, tui hualte nasia lua mahmah ahih manin, Motor kham bangin khamin an ne zolo tui dawn zolo-in a om laitakun inn ciacia, saipi ciacia a pha ngasa (Whale) gual khat ciangin tul val bang a pha ding tai 2 sung bang, nisuahna pan nitumna lam manawhin a tai hanhan ngasa a muh uh ciangin lamdang sa-in muhnop sa mahmah uh hi. Bikot khua a om lai-un a na seppih uh midangte tawh, lungnop nadingin bawlung kidem zel uh hi. Tua kidemna-ah na zo uh a hih manin, Piancitte in lamdang sa-in a pahtawina uh Lian Zakham in a nuai abangin la na phuak hi.
(a) Piantui a zal mi zatam ten, kua vontawi bel hiam ci e,
(b) Kua vontawi cin khau bang sut ing, puvon ngo sal bang lange,

Hih bangin ihpu ihpate ahunhun amunmunah, midangte sangin a hatnate uh na lakkhia uh a, mite zahtak leh pahtwi-in na om uh hi. Bikot campah a om sungun, England galkap suah theih nadingin British Parliament-ah ngen uh a, England Kumpi in ih pu ihpate, galhan dan, galsiam dan thei khin uh a hih manun, piak dingin thu zasak uh hi. Tua hun laitakin Tonzaangte Khup Zadal in, kampau khialhna khat tawh kimanin, a suahtak khit ciangin buksau natna khat tawh si hi. Tua pa pen England galkapte in thupi takin zahtakna tak tawh vui uh hi. 1917 December kha-in, England Prime Minister leh galkap maang pawl khatte Brazil camp-ah pai uh a, Tonzaangte Gin vum leh a lawmte pawl khat in, zahtakna na pialo kha uh a hih manin kha 3 sung thong kiasak hi.

2. London paina:
Brazil camp a na semte khen 78, pha uh a, tua sung panin No. 61 leh No. 62, Labour corpteÿ hanciamna leh nasep siamna minthang mahmah a hih manin, Kumpi King george V. in, ; Ki mu nuam ing,§ ci a hih manin, a kimu dingin corp 2 sung panin ki teng khia uh hi. Tuate Kumpipa tawh kimu dingin, 1918 March ni 9 ni-in ding khia-in, ni 10,ni-in, Boulogue khua pan Tembaw tawh English Channel kantanin pai uh a, nitak nai 4-in England Tembaw khawlna tung uh hi. Tua panin Meileng tawh pai-in, nitak nai 9-in London meileng khawlna tung uh hi. Tua lai-ah Uliante in na dawn uh a, Indiateÿ tunna inn khat (9th Floor) tung sak uh hi.

Tua inn deipi sungah Prime Minister leh Minister dangte in na muak uh hi. Zingsang nai 11, ciangin kumpipa tawh kimu ding leh, galkap puan silh ding vaikhak uh a, khut kilenin kikhen uh hi. England Kumpi in a khangkhangin atenna Buckingham place-ah Kumpi King george v. tawh kimu ding a pai teng:-
Mawlaik Deputy Commissioner F.O. Fowler
Subidar Mangpum ( Khuasak )
Interpreter Thawng Zakai (Muizawl )
Company Commender.Songtheu (Tualzaang)
Interpreter. Thuampau (Khawsak )
Company Commander.Vungh Zakham (Tonzaang )
Company commander. Kam Zanang (Tuipi )
Company Commander. Hau Zanang (Heilei )
Platoon Comander. Hang Khawcin (Tuitawh )
Platoon Commander. Thiaukam (Kaptel )
Sergeant. Vialzen (Vangteh )

3. Kumpipa tawh kimuhna:
1918 March 11 zingsang nai 8,-in,Uliante in a zintunna uh panin Motor tawh la-in Kumpipa tawh Kumpipaÿ innah paipih uh hi. Khamtawh kizut a sau mahmah Saha 4 leh sailu 2 a kisuanna Kumpipa zin dona inn dei sungah kigualin, Kumpipa hong pai ding ngak uh hi. Zingsang nai 9-in Kumpipa a galkap puan tawh kizemin huihluai tawh hong tuak sukin, 3 vei zahtakna a piak khit uh ciangin khut kilenin a nuai a bangin kumpipa in thu hong gen hi.

4. Kumpipa thu gente:
Hih zahtak a a gamla, Zogam Tedim panin, gal huh ding a hong pai Labour corp 61 leh 62 sung panin, galmai nasepna khempeuhah deihsakna tak tawh, hanciamin paubanna omlo-in, hoihtakin zo cih ka za hi. Ka lungdamna bangmah tawh kiteh theilo-in ka lungdam hi. Leitung hunah, England Kumpi thu neihna a bei matengin, England mi khat ka om lai tengun, Zomi, Tedim mi peuhmah gilkial dangtakin hong puk sisak lo ding hi ung. Na gentheihna mun khempeuh vuah England Kumpi in hongkem ding hi ung. Ci-in thu a gen khit ciangin, ; Note tawh sau veipi ka om nop hangin, ka nasepna tamin hun ngahlo ka hihmanin, ka dah mahmah hi. London khua-ah na om sungun, na lamdang tuamtuamte Ministerte in hong lak kawikawi ding hi, ci-in thu a gen khit ciangin, khut kilenin kikhen uh hi. Tua khit ciangin Zo mi Tedim mite, Kumpipa lim kisuanna inn dei sungah, man (Photo) kizaih uh hi. Minister khat in makaihin kumpipa inn sung panin nidang lai a, mawhnei kumpi Nuÿ kithahna nalamdang tuamtuamte etpih kawikawi hi. Kumpipa inn tai 2 huam bang zai hi. Inn tungah dial mun 16-ah kikhai a, Nidang lai London khua meikatna leh, zinlinna te lim sungah ensak uh hi. Kumpi inn sungah naupang kum 12 gual a pha mi 150-te in, Kumpipa lungnopna dingin, nisimin Benkhaza (Music) tumin lam zel uh hi, ci-in kigen hi. 1918 March 12, ni-in Parliament kikhopna-ah kahsak uh hi. A pai ma-un Kumpipa Zum khan vel masa uh hi. Parliament kikhopna inn sung a lut uh ciangun, mipite in zahtakna pia-in ding uh hi. Kikhopna a man uh ciangin, Kawlgam Governorpa in, a innah moh leh niangtui tawh vak hi. Tua lai a nasep sin Kawl mi 13-te tawh, kiho khawmin nitak ciangin Cenima etpih uh hi. 1918 march 13, zingsang an nek khit ciangin, ganhing khawina (Zoo) en uh hi. A ciah uh ciangin Whiter leh whiteson companyte in, Singgahtui tawh vak hi. 1918 March14 ni-in, England Kumpi a sem ngei khempeuh leh, vaihawm ulian khempeuhte laizangah, Kumpi King george V. 4-te innkuan lim omna etpih uh hi. Tua mun a cing galkap khat, Songtheu in milim sa-in a khamul a lawnsak kha hi. Tua lai pen milim lah mihing kisa, mihing lah milim kisa thei hi, ci-in gen uh hi. Nitak lam ciangin, Kham leh ngun ki bawlna sik namkim leh van tuamtaum kibawlna munte en uh hi. 1918 March 15 nitak an nek khit ciangin, London khua nawl a om vanleng bawlna mun etpih uh hi. 1918 march 16 ni-in India Governorpa in an vak a, An a nek khit uh ciangin Roll company leh Whiteson Companyte in sam leuleu uh hi. Nek theih dawntheih tuamtuam tawh zindo uh hi. Roll Company inntung a sang pen munah, bawling tualpi om a, tua panin London khua sung kimu thei hi. Roll Company inn laizangah inn tung leh inntual kikal, khuampi khat om a, a kim kot mel tuamtuam nei singpek tawh kizem hi. Sabuai bangin ki umcip hi. Tua khuam pen a tawntungin kipei den a, van leite in khuam kipei den tunga sabuai sungah sum khia leh vante a mau gei sabuai-ah hong pai lel hi, ci-in gen uh hi. Lampi gei vanzuaknate- ah, a van man zah ding sum kikhia-in, Switch ki mek leh a leinop van pusuak hi. 1918 March 20 ni-in ciah kik ding gelna a om hangin, Germany galkap a kiman tul 300-te puakna-in Tembaw teng kizang ahih manin, ciah theilo uh hi. 1918 March 22, ni-in London pan ciahkhia-in, Brazil camp a tun uh ciangin, England galkap lut theihna ding lai tunga, galkap a suak nuamte galkap dan sin dingin Lyons camp-ah kisuan uh hi. Tuate pai khiat ni zanin, thautang koihna innpi bomb in kha a, tua munah ki om ngam nawnlo-in mundangah kitai hi. Galtaina mun panin, England galkap a suak nuam lote inn lamah ciahsak hi. England galkap suak a, Lyons camp a galkap sinte a nuai abangin za kipia hi:-
1.Capt F.O Fowler - Colonel
2. Gordon - Lt. Colonel
3. Warald - Major
4. Ohtakhin -Captain
5. Thawng Zakai -Captain -Muizawl
6. Thuampau - Captain -Khuasak
7.Vung Zakham - Leutanant -Tonzaang
8. Songtheu - Leutanant Kaptel
9. Kam Zamang - Lieutanant -Tuipi
10. Kimvungh -Lieutanant - Lamzaang
11. Do Cinlian -Lieutanant - Haupi
12. Cinkhai -2nd,Lieutanant -Tuitum
13. Lian Zathang -Lieutanant - Laitui
14. Pau Cinlian -Lieutanant - Gamngai
15. Pau Zacin -Subidar - Suangzaang
Atung a bangin za tuamtuamte a piak banah, Sergeant, Corporal akipan za tuamtuam a ngah tampi ki om hi. Tuate Lyons camp-ah nipi 3 sung galkap dan a sin sak laitakin Zo gam panin laikhak ki ngah a, Kuki Thahdo leh Hakha gal kisimna hangin lo ki kho theilo cih thu a zak ciangun, Zo gam ciah kik ding a khuan ngen uh a, 1918 July kha-in hong ciahin August kha-in Tedim hong tung uh hi. Piancit gamah Kum khat leh kha 6 sung na sem uh a, galmai leh natna tawh hong sihsante longal, Mangkaang Kumpi in minphatna PAHTAWINA LAI (Certificate) khat ciat hi bangin pia hi.

CERTIFICATE
This is Certificate is given to ......................... who enrolled voluntarily as a mate in the Burma labour Corp and worked in france for the British Government during the great war. He worked loyally and well in all; weather by night as well as by day and every advance and often dangerous condition and willingly and cheerfully bare his share of the burdens of the day. This fact should ever be remembered to his credit by those who have any dealings with him and may all officials deal with him and his family in the liberal for him on which the place his service at the disposed of the empire in its hour of stress may he and his family never be forgotten.
Sd/-
F.O Fowler (Capt)
Burma Commission
Piancit pai Labour Corps a nasemte lungzuan khuangaihna tuamtuam kawm kalah mi 23 te in hong nusia uh hi.
Tuate in:-
1. Ngul Ngin 4. 10. 1917
2. Thang Eng 25. 12. 1917
3. Tut Lang 29. 10. 1917
4. Tuang Pum 9. 12. 1917
5. Vial Dam 9. 12. 1917
6. Gin Neng 31. 10. 1917
7. Vum Dam 26. 10. 1917
8. Kam Mang 28. 10. 1017
9. Ngo Kam 9. 10. 1917
10. Tual Kim 4. 9. 1917
11. Lun Kap 7. 12. 1917
12. Son Neng 7. 11. 1918
13. Kai Ngin 23. 10. 1918
14.Ma Ha Peng 21. 12. 1918
15.Khoi Gin 6. 6. 1917
16.Khup Za Dal 15. 10. 1917
17.Lang Za Khen 12. 2. 1917
18.Suan Thawng 29. 1. 1918
19.Zuan Pum 28. 12. 1918
20.Ngin Dam 7. 3. 1918
21.Siat Lut 9. 3. 1918
22.Kham Ngul 27. 4. 1918
23.Pau Pum 29. 1. 1918
te a hi uh hi.
(Hih teng pen 1st World war hun sung a siteÿ hanah kivui a, limtakin hancing teÿn cing uh hi).

Laimai 375 a pha Zomi khat ading a thupi mahmah “Zomite’ Ngeina leh Innpite’ tangthu” cih laibu zong ki zo siangta aa Korea a om Zomi pawl khatte’ tungah zong bu 20 tang bang ki hawm khin hi. Pasian’ hong deihsakna a om leh kawlgam panin a sawtlo-in hawm khia nuam ka hih manin a kihawm khiat zawh hunah tha nong piak tek nadingun zong hong zasak khol ing.

Thu kaikhawm,

Thangsiam
ACTS University (Khitta)
S. Korea